SZUBIN, tytuł: "Szubin - Kowalewo - akcje eksterminacyjne"

MAJ 2011 r.

8. SZUBIN, tytuł: "Szubin - Kowalewo - akcje eksterminacyjne"

Wojska niemieckie wkroczyły do miasta 5 września 1939 r., witane przez miejscowych Niemców. Komendantem wojennym Szubina został mjr Würt von Würthenau. Już w dniach od 8 do 12 września żołnierze Wehrmachtu zamordowali  na ulicach miasta 7 Polaków i Żydów, w tym 3 mieszkańców Szubina. Jednocześnie trwały aresztowania Polaków podejrzanych o wrogi stosunek do Niemców w okresie międzywojennym. Szczególnie poszukiwano zaś byłych powstańców wielkopolskich – zarówno w samym mieście jak i w okolicy. Największe nasilenie ataków terroru wobec ludności polskiej miało miejsce w okresie od września do końca października 1939 r. Pierwsza masowa egzekucja 37 osób odbyła się w dniu 18 września na podwórzu więziennym, dalszych dokonywano na cmentarzu żydowskim. Również we wrześniu Niemcy zatrzymali grupę około 70 Polaków, mieszkańców Kowalewa. Zostali osadzeni w synagodze, skąd 16 września 1939 r. zostali skierowani do obozu przejściowego w Wąbrzeźnie (istniał od października do początków grudnia 1939 r.). W trakcie pieszego marszu do Wąbrzeźna nieśli gwiazdę Dawida zdjętą z synagogi. Po drodze konwojenci znęcali się nad nimi, zmuszając do padania, czołgania się, jak również nie szczędząc ciosów kolbami karabinów. Większość rozstrzelano w Łopatkach, część w Kurkocinie, wspólnie z aresztowanymi Żydami.

Z chwilą utworzenia, na mocy dekretu Hitlera z dnia 8 października 1939 r., tzw. okręgu Rzeszy Poznań, przemianowanego w styczniu 1940 r. na okręg Rzeszy Kraj Warty, Wielkopolska, a wraz z nią Szubin i powiat szubiński zostały wcielone do terytorium Trzeciej Rzeszy. Administracja hitlerowska nadała miastu nową nazwę – Altburgund.

W Szubinie przy ul. Kcyńskiej na terenie byłego Zakładu Wychowawczego (obecnie Zakładu Poprawczego) znajdowały się w latach 1939-1945 obozy hitlerowskie. Najpierw był tam w 1939 r. obóz dla internowanej polskiej ludności cywilnej (Zivilinternierungslager). W obozie tym osadzonych było ogółem 285 Polaków z całego ówczesnego powiatu szubińskiego, z których rozstrzelano 79, a pozostałych wywieziono do innych obozów i więzień, albo razem z rodzinami wysiedlono do centralnej Polski, tj. do utworzonego przez Niemcy Generalnego Gubernatorstwa. Następnie były tam od 1939 r. do 1945 r. obozy jenieckie dla jeńców wojskowych wziętych do niewoli przez wojska niemieckie. Najpierw był to "Stalag 64", w którym od października 1939 r. do połowy 1940 r. przebywali żołnierze polscy z wrześniowej wojny obronnej. Ogółem w stalagu przebywało około 2 tysięcy żołnierzy polskich.

Po upadku Paryża i kapitulacji Francji w 1940 r. do obozu jenieckiego w Szubinie przybywały transporty oficerów francuskich, których umieszczono w nowo budowanych wówczas barakach na terenie Zakładu Wychowawczego. Powstał wówczas "Oflag XXI B". Około 3.000 Francuzów przebywało w obozie blisko 2 lata. W grupowych ucieczkach jeńców (poprzez podkopy i tunele podziemne) pomagali miejscowi Polacy, zatrudnieni jako robotnicy przy budowie baraków. Większość uciekinierów schwytano. Równocześnie po klęsce angielskich wojsk ekspedycyjnych pod Dunkierką we Francji w 1940 r. do obozu jenieckiego w Szubinie "Stalag XXI B" przybywały transporty żołnierzy brytyjskich. Zatrudnieni oni byli przy różnych pracach w Szubinie i w innych miejscowościach. W tym celu zorganizowano podobóz "Stalagu XXI B" w Turze niedaleko Szubina, gdzie od października 1941 r. zatrudniono około 2.000 jeńców przy produkcji wyrobów metalowych dla przemysłu zbrojeniowego oraz przy pracach szewskich. Obozy robocze (komanda) były także w innych miejscowościach powiatu szubińskiego, m.in. w Ludwikowie, Sipiorach i Kcyni, gdzie około 500 jeńców pracowało przy budowie kanałów.  W stalagu w Szubinie i Turze przebywało łącznie około 4 tysięcy żołnierzy brytyjskich. W ostatnich dwóch latach wojny w obozie jenieckim "Oflag 64 Altburgund" (Szubin) obok żołnierzy angielskich przebywali oficerowie lotnicy wojsk alianckich: Anglicy, Amerykanie, Australijczycy i inni. Stan obozu wynosił wówczas 2 tysiące jeńców. Było kilka śmiałych ucieczek jeńców oficerów, w których pomagali miejscowy Polacy. W końcowym okresie wojny w obozie była także grupa jeńców radzieckich, izolowana od innych i znacznie gorzej traktowana.

Obóz jeniecki w Szubinie zlikwidowano w styczniu 1945 r. w przeddzień wyzwolenia Szubina przez Armię Radziecką (21 I 1945 r.). Ostatnią kolumnę jeńców angielskich transportowano pieszo. Wyzwoliły ich w drodze wojska radzieckie.  W obozach jenieckich w Szubinie przez cały okres wojny przebywało około 20 tysięcy jeńców różnych narodowości.  Martyrologię jeńców szubińskiego obozu upamiętnia pomnik postawiony obok dawnej bramy głównej obozu.