TORUŃ, tytuł: "Barbarka"

KWIECIEŃ 2011 r.

7. TORUŃ, tytuł: "Barbarka"

Barbarka - dawna wieś, obecnie w granicach administracyjnych Torunia. W lasach w okolicy wsi od października do końca grudnia 1939 roku Gestapo i Selbstschutz przeprowadziły masowe egzekucje, rozstrzeliwując od 600 do 1200 Polaków i Żydów z Torunia i okolicy. W starym Forcie VII położonym na obrzeżach miasta zorganizowano prowizoryczny obóz, do którego trafiali Polacy w ramach tzw. "akcji oczyszczającej" (Säuberungsaktion), ale także i później. Warunki panujące w obozie były bardzo ciężkie. W zimnych, wilgotnych celach fortu przeznaczonych dla 6-12 żołnierzy umieszczano od 50 do 80 ludzi. Noce więźniowie spędzali na betonowej podłodze; za posłanie służyła skąpo rozsypana słoma. Wyżywienie było niewystarczające, a przed całkowitym głodem ratowały więźniów paczki od rodzin. Osadzonych szykanowano częstymi nocnymi apelami, tzw. ćwiczeniami gimnastycznymi, wyzwiskami i odbieraniem paczek żywnościowych. Zmuszano ich również do pracy na rzecz niemieckich władz lub miejscowych volksdeutschów.

26 października 1939 r. pełnię władzy nad obozem przejął Selbstschutz. Już po dwóch dniach rozpoczęły się masowe rozstrzeliwania więźniów w odległym o pięć kilometrów lesie Barbarka. Egzekucje odbywały się również w innych miejscach - w lesie koło pobliskiego Przysieka i przy żwirowni na terenie Leśnictwa Olek.

Przeznaczonych na rozstrzelanie umieszczano w celi śmierci, a następnie przeprowadzano do tzw. ciemnicy, gdzie już nikt nie otrzymywał ani pożywienia, ani picia. Przed wywiezieniem do lasu na rozstrzelanie zwykle przebierano ludzi w strój więzienny i strzyżono głowy. Mordów dokonywała specjalna grupa egzekucyjna zwana Todes-Kommando, składająca się z członków Selbstschutzu. Akcją eksterminacyjną kierowali bezpośrednio: komendant obozu w Forcie VII, Karl Friedrich Strauss oraz jego zastępca - Bruno Schönborn. Kolejne grupy więźniów wywożono na rozstrzelanie co tydzień lub czasem dwa razy w tygodniu, najczęściej w środy. Na miejsce egzekucji ofiary przewożono ich ciężarówkami. Tam mordowano ich strzałami karabinowymi z odległości ok. 8 metrów. Rannych selbstchutzmani dobijali strzałami pistoletowymi. W styczniu 1940 r. większość ocalałych więźniów Fortu VII wywieziono do obozów koncentracyjnych - przede wszystkim do Sachsenhausen, do gdańskiego Nowego Portu, a później bezpośrednio do Stutthofu. Obóz (teraz podległy Gestapo) został przeniesiony do sąsiedniego Fortu VIII, a w lipcu 1940 r. ostatecznie zlikwidowany.

W 1944 r. w związku ze zbliżaniem Armii Czerwonej Niemcy zorganizowali ekshumację i spalenie zwłok z masowych mogił, w celu zatarcia śladów zbrodni. Ekshumacja była prowadzona przez Żydów zakwaterowanych w prowizorycznym obozie na terenie Barbarki. Ze względu na dokonane wówczas opróżnienie większości grobów i spalenie zwłok pomordowanych trudno jest dziś ustalić dokładną liczbę ofiar zbrodni w Barbarce. Niektóre źródła podają, iż przez obóz w Forcie VII przeszło około 3000 osób, z czego co najmniej 1200 więźniów zostało rozstrzelanych w Barbarce, około 800 zwolnionych, a pozostali wysłani do różnych obozów koncentracyjnych w głębi Rzeszy. Inne podają mniejsze liczby - 600, a nawet 328 osób. Ostatecznie udało się ustalić tylko niespełna trzysta nazwisk.

Podczas ekshumacji przeprowadzonej w lesie Barbarka po wojnie, w dniach 24 września i 19 października 1945 r., odkryto siedem masowych grobów o szerokości od 2 do 4 metrów i długości od 3,5 do 47 metrów. Mogiły w większości były już puste. Udało się jednak ustalić miejsce, gdzie Niemcy spalili ciała ofiar jeszcze przed zakończeniem wojny. W jednym z grobów zwłoki pozostały. Wydobyto z niego 87 ciał ludzkich z przestrzelonymi czaszkami i piersiami, które pochowano na cmentarzu przy ul. Grudziądzkiej w Toruniu.

Wydarzenia te upamiętnia znajdujący się na Barbarce cmentarz-pomnik pomordowanych.